Hội thảo khoa học: “Mộ Bà Rịa và giá trị di sản văn hóa”

Sáng ngày 07 tháng 10 năm 2025, Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh chủ trì phối hợp cùng Bảo tàng – Thư viện tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và UBND xã Long Điền tổ chức Hội thảo khoa học “Mộ Bà Rịa và Giá trị di sản văn hóa”. Hội thảo là dịp để các nhà khoa học, nhà quản lý, các tổ chức văn hóa cùng trao đổi, đánh giá sâu sắc hơn về giá trị lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng và nghệ thuật kiến trúc của di tích Mộ Bà Rịa – một biểu tượng đặc trưng trong đời sống tâm linh của cư dân vùng đất Nam Bộ.

Hội thảo có sự tham dự của ông Nguyễn Văn Tuân – Phó Ban Văn hóa – Xã hội HĐND Thành phố Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Minh Nhựt – Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh, ông Đỗ Phước Trung – Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh, bà Võ Kim Quyên – Phó Chủ tịch UBND xã Long Điền, ông Trần Công Sơn – Giám đốc Bảo tàng – Thư viện tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, cùng đại diện các phòng chức năng của Sở Văn hóa và Thể thao, lãnh đạo các bảo tàng, trung tâm văn hóa trực thuộc thành phố, các nhà nghiên cứu, nhà khoa học, đại diện các cơ quan báo chí, truyền thông, và đông đảo đại biểu địa phương.

Phát biểu khai mạc, ông Đỗ Phước Trung – Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh khẳng định: “Mộ Bà Rịa không chỉ là một công trình tín ngưỡng dân gian mà còn là một chứng tích lịch sử quan trọng, gắn liền với tiến trình khai phá và phát triển vùng đất phương Nam. Việc tổ chức hội thảo hôm nay là cơ hội để các nhà khoa học cùng chia sẻ, phân tích, làm sáng tỏ thêm giá trị văn hóa – lịch sử của di tích, qua đó đề xuất giải pháp bảo tồn, phát huy phù hợp với thực tiễn phát triển của thành phố và khu vực.”

Toàn cảnh Hội thảo

Vùng đất Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) nay là Thành phố Hồ Chí Minh nằm ở cửa ngõ phía Đông Nam Bộ, là nơi giao hòa giữa sông nước, biển cả và những dải đồng bằng màu mỡ. Từ thế kỷ XVII, người Việt trong hành trình mở cõi đã đến đây khai hoang, lập ấp, biến vùng đất hoang sơ thành nơi sinh sống trù phú. Cùng với quá trình đó, những giá trị văn hóa, tín ngưỡng dân gian cũng được hình thành, phản ánh tinh thần nhân văn, hướng thiện và lòng biết ơn sâu sắc đối với tiền nhân.

Trong không gian văn hóa đa sắc ấy, Mộ Bà Rịa không chỉ là một điểm đến tâm linh quen thuộc của người dân địa phương, mà còn là minh chứng sinh động cho quá trình hình thành và phát triển của cộng đồng cư dân vùng đất này. Qua nhiều thế kỷ, tín ngưỡng thờ “Bà” đã trở thành một nét đẹp văn hóa độc đáo, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tấm lòng tri ân của hậu thế đối với những người đi trước có công khai khẩn, gìn giữ và bảo vệ vùng đất phương Nam.

Không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, Mộ Bà Rịa còn là một công trình kiến trúc nghệ thuật có giá trị, phản ánh sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian Việt với phong cách kiến trúc truyền thống Nam Bộ. Từng chi tiết của Mộ – từ bố cục không gian, vật liệu xây dựng đến các họa tiết trang trí – đều mang dấu ấn của thời gian và tâm thức người dân địa phương. Khu vực xung quanh Mộ, với cảnh quan thiên nhiên hài hòa, những hàng cây cổ thụ, những con đường dẫn ra biển, tạo nên một quần thể vừa linh thiêng vừa gần gũi, gợi cảm giác an yên và gắn bó.

Tín ngưỡng thờ Bà Rịa là một biểu hiện rõ nét của văn hóa dân gian vùng biển – nơi con người luôn hướng về cội nguồn, cầu mong bình an và thịnh vượng. Hằng năm, lễ hội Mộ Bà Rịa được người dân tổ chức trang trọng, thể hiện lòng tôn kính và cũng là dịp để cộng đồng gặp gỡ, giao lưu, thắt chặt tinh thần đoàn kết. Những nghi thức trong lễ hội, từ khâu chuẩn bị, lễ rước, dâng hương, cho đến phần hội với các hoạt động văn nghệ dân gian, đều chứa đựng bản sắc đặc trưng của cư dân miền biển Nam Bộ.

Việc nghiên cứu Mộ Bà Rịa và giá trị di sản văn hóa của nó có ý nghĩa rất quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Đây không chỉ là hoạt động khoa học nhằm làm sáng tỏ nguồn gốc, ý nghĩa tín ngưỡng của di tích, mà còn là cơ sở để đề xuất các giải pháp quản lý, trùng tu, tôn tạo phù hợp, hướng tới việc xếp hạng Mộ Bà Rịa là di tích cấp thành phố, tiến tới công nhận cấp quốc gia trong tương lai. Khi được bảo tồn đúng hướng, di tích này sẽ không chỉ là một địa điểm tâm linh mà còn là một điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần quảng bá hình ảnh Thành phố Hồ Chí Minh – vùng đất nghĩa tình, năng động nhưng vẫn đậm đà bản sắc truyền thống.

Các đại biểu trình bày Tham luận tại Hội thảo

Hội thảo lần này đã tập trung làm rõ nhiều khía cạnh, từ giá trị lịch sử – văn hóa đến giá trị kiến trúc – nghệ thuật của Mộ Bà Rịa. Các ý kiến trao đổi đều thống nhất rằng: việc bảo tồn di tích cần được thực hiện trên tinh thần tôn trọng nguyên trạng, kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và phương pháp khoa học hiện đại. Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò của cộng đồng cư dân địa phương trong việc gìn giữ, tổ chức lễ hội, truyền dạy phong tục tín ngưỡng để di sản không chỉ “được bảo tồn” mà còn “được sống” trong đời sống đương đại.

Đặc biệt, nhiều chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lồng ghép di sản Mộ Bà Rịa vào chiến lược phát triển du lịch văn hóa – tâm linh của Thành phố Hồ Chí Minh và khu vực Nam Bộ. Với sự đầu tư bài bản, Mộ Bà Rịa hoàn toàn có thể trở thành một địa chỉ du lịch văn hóa tiêu biểu, thu hút du khách trong và ngoài nước, góp phần lan tỏa hình ảnh vùng đất hiếu khách, nghĩa tình và giàu chiều sâu lịch sử.

Thông qua hội thảo, Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh mong muốn tiếp tục nhận được sự đồng hành của các nhà khoa học, các cơ quan chuyên môn và cộng đồng dân cư trong việc xây dựng hồ sơ khoa học, xác lập cơ sở pháp lý để bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích Mộ Bà Rịa. Đây không chỉ là một nhiệm vụ văn hóa, mà còn là trách nhiệm của thế hệ hôm nay đối với tiền nhân – những người đã góp phần khai phá, bồi đắp nên vùng đất nghĩa tình phương Nam.

Kết thúc hội thảo, các đại biểu thống nhất rằng: bảo tồn và phát huy giá trị di sản Mộ Bà Rịa chính là bảo tồn một phần linh hồn của vùng đất Nam Bộ. Di sản ấy không chỉ nằm ở những viên gạch cổ, những lễ vật dâng hương, mà còn sống mãi trong niềm tin, trong nếp sống và trong tình yêu quê hương của người dân hôm nay. Từ giá trị tín ngưỡng đến giá trị nhân văn, Mộ Bà Rịa xứng đáng được gìn giữ, trân trọng và giới thiệu rộng rãi đến với công chúng – như một minh chứng sinh động về bản sắc văn hóa, về sức sống trường tồn của con người Thành phố Hồ Chí Minh trong hành trình phát triển năng động nhưng không quên cội nguồn.

Hội thảo “Mộ Bà Rịa và Giá trị di sản văn hóa” khép lại trong không khí trang trọng, ấm áp, đọng lại niềm tin và trách nhiệm chung: gìn giữ những di sản quý báu mà cha ông đã để lại, để mỗi tấc đất, mỗi di tích đều trở thành nhịp cầu kết nối giữa quá khứ – hiện tại – tương lai của vùng đất anh hùng, hiền hòa và giàu bản sắc nơi cực Nam Tổ quốc.

Quang Sơn

Bảo tàng – Thư viện tỉnh BR-VT