Cuốn tư liệu quý về văn hóa và người làm công tác thư viện yêu nghề

Nhà nghiên cứu Phạm Hữu Đăng Đạt (1957 – 2015) tên thật là Phạm Hữu Bốn, quê ở thôn Mỹ Nam, xã Đại Tân, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam; tốt nghiệp Khoa Sử - Trường Đại học Tổng hợp Huế. Ông từng là bộ đội, sau khi xuất ngũ, ông về công tác và gắn bó với Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Đà Nẵng cho đến cuối đời.

Phạm Hữu Đăng Đạt thời sinh viên Khoa Lịch sử Trường Đại học Tổng hợp Huế

 Phạm Hữu Đăng Đạt là hội viên Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Hội Văn hóa Dân gian, Hội Nhà văn TP. Đà Nẵng...; là tác giả của các cuốn sách: Hương vị Quảng Nam (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 1998), Văn hóa Quảng Nam (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2002 - in chung), Chuyện làng nghề Đất Quảng (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2002), Sắc bùa xứ Quảng (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2010), Chuyện xưa xứ Quảng (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2012)…

Các tác phẩm của Phạm Hữu Đăng Đạt chuyên tâm và tha thiết với quê hương. Ông là một trong số rất ít tác giả tại Đà Nẵng chuyên viết về văn hóa dân gian, đã đạt Giải thưởng Văn học - Nghệ thuật Đà Nẵng lần thứ nhất (1997-2005) của UBND TP. Đà Nẵng, của Hội Văn nghệ Dân gian TP. Đà Nẵng năm 2010 và Giải thưởng Văn học - Nghệ thuật đất Quảng lần II (2009-2013) của UBND tỉnh Quảng Nam.

“Chuyện xưa xứ Quảng” là tác phẩm biên khảo công phu. Với cách kể hấp dẫn, khéo léo xen kẽ giữa thông tin, kiến thức lịch sử với những sự tích, truyền thuyết, bằng ngôn ngữ giàu chất văn chương, cuốn sách làm sống dậy cả một vùng văn hóa với những địa danh, những con người, những sinh hoạt văn hóa đặc trưng, giàu truyền thống. Đó là những trầm tích văn hóa được vun đắp từ bao đời.

“Chuyện xưa xứ Quảng” tuyển chọn những bài viết trong các tập bản thảo, chuyên khảo, tác phẩm đã xuất bản của Phạm Hữu Đăng Đạt với nhiều tư liệu, hình ảnh quý. Cuốn sách gồm 58 bài viết, sắp xếp theo bốn đề mục chính: Ẩm thực – Địa danh, Nhân vật - Thú chơi, Phong tục – Làng nghề xứ Quảng.

Bạn đọc có thể bắt đầu cuốn sách với bất cứ tiêu đề nào trong mục lục để tìm hiểu về xứ Quảng với những cái tên rất gợi như “Thú ăn ngọt của người Quảng”, “Huyền thoại núi Chúa”, “Truyền thuyết làng Chăm”, “Trò chơi Tết ở Hội Sơn xưa”, “Hò chèo ghe xứ Quảng”, “Những người đi bứt chỉ chằm”, “Muốn em lấy chồng về xứ Khánh Vân”… hoặc nhẩn nha đắm chìm vào không gian văn hóa xứ Quảng qua từng bài viết hòa quyện giữa những dữ kiện lịch sử với những sự tích, huyền sử bí ẩn, đầy cuốn hút.

Qua cuốn sách, bạn đọc sẽ được “thưởng thức” các đặc sản xứ Quảng như bánh da, bánh tráng, bún sắn trộn, chè khoai; tìm hiểu về thú ăn mặn, ăn ngọt đặc trưng của người xứ Quảng; “đến thăm” chợ Thu Bồn, làng nhà cổ Hội An, làng nhạc Tĩnh Yên, làng mắm Nam Ô, làng điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước, làng gốm Thanh Hà; tìm hiểu về huyền thoại núi Chúa, truyền thuyết về làng Chăm độc nhất ở Quảng Nam hiện nay; đắm chìm giữa những ngôi nhà cổ Hội An trên đất Tiên Phước với vẻ đẹp riêng không trộn lẫn, là “bảo tàng sống, lưu giữ nghệ thuật kiến trúc độc đáo của người Quảng xưa”; hòa mình vào những hoạt động, hình thức sinh hoạt văn hoá tinh thần ngày Tết, từ hát bội, chơi bài chòi, hát sắc bùa đến các trò chơi xứ Quảng xưa như nấu cơm thi, trò chơi cục bòng, đánh đu, bịt mắt bắt heo đến trò đốt pháo…

Tác giả cũng khéo léo dẫn dắt người đọc đến với từng vùng đất xứ Quảng qua những câu ca dao, dân ca - kết tinh của văn hóa, trí tuệ dân gian. Những người yêu mến văn hóa truyền thống hẳn sẽ không thể bỏ qua những câu chuyện thú vị về nguồn gốc gánh hát bội Cổ Mân, về gánh hát La Bông gắn với các tích tuồng cổ Tam quốc, Ngũ hổ bình Liêu, Đào Phi Phụng, gánh hát Bàu Toa với vở “Nhứt điện, Nhị điện” hay hò chèo ghe - “một loại hình sinh hoạt văn hóa văn nghệ dân gian đặc sắc gắn liền với cuộc sống của người dân vùng sông nước”.

Một phần lớn trong cuốn sách là những câu chuyện về những làng nghề truyền thống của xứ Quảng với những huyền tích gắn với sự ra đời, những thăng trầm, thậm chí cả những bí kíp rất riêng khiến làng nghề trở nên độc đáo và nổi tiếng. Đó là vạn Phường Đông với nghề bủa lưới, bủa câu; làng rau truyền thống Trà Quế với loại rau “tiến vua” nức tiếng; chuyện trai tráng làng “ngậm ngải tìm trầm” Bàng Tân phải dấn thân vào vùng rừng thiêng nước độc; làng Khánh Vân nổi tiếng với nghề đắp nổi long, lân, quy, phụng trang trí đình chùa; những bí kíp đúc đồng truyền thống thú vị từ làng Phước Kiều bên bờ sông Thu yên ả; nước mắm Nam Ô được làm từ cá cơm than tháng Ba tuyệt hảo với hương vị riêng đặc trưng không nơi nào có đã đi vào ca dao “Nam Ô nước mắm thơm nồng / Đi mô cũng nhớ mùi hương quê nhà"; làng gốm Thanh Hà - làng gốm truyền thống nổi tiếng nhất của Quảng Nam, khoai điệp làng Trà Đỏa “thượng hảo hạng, không loại khoai ở địa phương nào có thể sánh bằng”, khi nấu tỏa mùi “thơm đến “nứt” mũi”. Nhiều nghề đã bị mai một theo thời gian, thậm chí có nghề hiện nay không còn nữa, chỉ ghi trong sử sách như nghề đi bứt chỉ chằm làm nón từ đầu thế kỷ trước.

Đọc cuốn sách, có thể hình dung những tháng ngày điền dã gắn bó với từng vùng đất xứ Quảng mặn mòi của tác giả, thấy công sức sưu tầm, khảo cứu công phu của tác giả với ngồn ngộn những tư liệu, hình ảnh quý. Bạn đọc sẽ bị cuốn hút vào câu chuyện bởi cách kể hấp dẫn, khéo léo xen kẽ giữa thông tin, kiến thức lịch sử với những sự tích, truyền thuyết, bằng ngôn ngữ giàu chất văn chương.

“Chuyện xưa xứ Quảng” nằm trong bộ sách “Chuyện xưa – Tích cũ” của Nhà xuất bản Kim Đồng, giới thiệu những tác phẩm, công trình nghiên cứu, khảo luận, ghi chép điền dã… chuyên sâu về một vùng đất, miền quê, thị tứ kinh kỳ như Thăng Long – Hà Nội, Kinh Bắc, Xứ Thanh, Xứ Nghệ, Xứ Quảng, Sài Gòn, Gia Định… Đây là những tác phẩm được các tác giả tâm huyết thực hiện, giúp bạn đọc có thêm thông tin và hiểu biết kỹ lưỡng hơn về những vùng đất mà mình quan tâm, cho những ai muốn tìm hiểu nguồn cội, du khảo quá khứ, khám phá cuộc sống hiện tại, gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hóa và nhân văn…

Giới thiệu “Chuyện xưa xứ Quảng” của Phạm Hữu Đăng Đạt (Phạm Hữu Bốn), một trong những người làm công tác thư viện mà tôi từng gặp, tiếp xúc và có nhiều kỷ niệm khó quên ở Thư viện Tổng hợp TP. Đà Nẵng với bạn đọc, cũng là để tưởng nhớ anh – một đồng nghiệp nhiệt huyết, yêu nghề, một người cả một đời nghiên cứu, sưu tầm, phục vụ cho công tác địa chí của thư viện…

Huỳnh Tới

Thư viện tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu