
Nhà nghiên cứu Phạm Hữu Đăng Đạt (1957 – 2015) tên thật là Phạm Hữu Bốn, quê ở thôn Mỹ Nam, xã Đại Tân, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam; tốt nghiệp Khoa Sử - Trường Đại học Tổng hợp Huế. Ông từng là bộ đội, sau khi xuất ngũ, ông về công tác và gắn bó với Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Đà Nẵng cho đến cuối đời.
Phạm Hữu Đăng Đạt thời sinh viên Khoa Lịch sử Trường Đại học Tổng hợp Huế
Phạm Hữu Đăng Đạt là hội viên Hội Khoa học
Lịch sử Việt Nam, Hội Văn hóa Dân gian, Hội Nhà văn TP. Đà Nẵng...; là tác giả của các cuốn sách: Hương
vị Quảng Nam (Nhà xuất
bản Đà Nẵng, 1998), Văn hóa Quảng Nam (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2002 - in chung), Chuyện
làng nghề Đất Quảng (Nhà xuất
bản Đà Nẵng, 2002), Sắc bùa xứ Quảng (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2010), Chuyện
xưa xứ Quảng (Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2012)…
Các
tác phẩm của Phạm Hữu Đăng Đạt chuyên tâm và tha thiết với quê hương. Ông là
một trong số rất ít tác giả tại Đà Nẵng chuyên viết về văn hóa dân
gian, đã đạt Giải thưởng Văn học - Nghệ thuật Đà Nẵng lần thứ nhất (1997-2005)
của UBND TP. Đà Nẵng, của Hội Văn nghệ Dân gian TP. Đà Nẵng năm 2010
và Giải thưởng Văn học - Nghệ thuật đất Quảng lần II (2009-2013) của
UBND tỉnh Quảng Nam.
“Chuyện xưa xứ Quảng” là tác phẩm biên khảo công phu. Với cách kể hấp dẫn, khéo léo xen kẽ giữa thông tin, kiến thức lịch sử với những sự tích, truyền thuyết, bằng ngôn ngữ giàu chất văn chương, cuốn sách làm sống dậy cả một vùng văn hóa với những địa danh, những con người, những sinh hoạt văn hóa đặc trưng, giàu truyền thống. Đó là những trầm tích văn hóa được vun đắp từ bao đời.
“Chuyện
xưa xứ Quảng” tuyển chọn những bài viết trong các tập bản thảo, chuyên khảo,
tác phẩm đã xuất bản của Phạm Hữu Đăng Đạt với nhiều tư liệu, hình ảnh quý.
Cuốn sách gồm 58 bài viết, sắp xếp theo bốn đề mục chính: Ẩm thực – Địa
danh, Nhân vật - Thú chơi, Phong tục – Làng nghề xứ Quảng.
Bạn đọc có thể bắt đầu cuốn sách với bất
cứ tiêu đề nào trong mục lục để tìm hiểu về xứ Quảng với những cái tên rất gợi
như “Thú ăn ngọt của người Quảng”, “Huyền thoại núi Chúa”, “Truyền thuyết làng
Chăm”, “Trò chơi Tết ở Hội Sơn xưa”, “Hò chèo ghe xứ Quảng”, “Những người đi
bứt chỉ chằm”, “Muốn em lấy chồng về xứ Khánh Vân”… hoặc nhẩn nha đắm chìm vào
không gian văn hóa xứ Quảng qua từng bài viết hòa quyện giữa những dữ kiện lịch
sử với những sự tích, huyền sử bí ẩn, đầy cuốn hút.
Qua cuốn
sách, bạn đọc sẽ được “thưởng thức” các đặc sản xứ Quảng như bánh da, bánh
tráng, bún sắn trộn, chè khoai; tìm hiểu về thú ăn mặn, ăn ngọt đặc trưng của
người xứ Quảng; “đến thăm” chợ Thu Bồn, làng nhà cổ Hội An, làng nhạc Tĩnh Yên,
làng mắm Nam Ô, làng điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước, làng gốm Thanh Hà; tìm hiểu
về huyền thoại núi Chúa, truyền thuyết về làng Chăm độc nhất ở Quảng Nam hiện
nay; đắm chìm giữa những ngôi nhà cổ Hội An trên đất Tiên Phước với vẻ đẹp
riêng không trộn lẫn, là “bảo tàng sống, lưu giữ nghệ thuật kiến
trúc độc đáo của người Quảng xưa”; hòa mình vào những hoạt động, hình thức sinh
hoạt văn hoá tinh thần ngày Tết, từ hát bội, chơi bài chòi, hát sắc bùa đến các
trò chơi xứ Quảng xưa như nấu cơm thi, trò chơi cục bòng, đánh đu, bịt mắt bắt
heo đến trò đốt pháo…
Tác giả
cũng khéo léo dẫn dắt người đọc đến với từng vùng đất xứ Quảng qua những câu ca
dao, dân ca - kết tinh của văn hóa, trí tuệ dân gian. Những người yêu mến văn
hóa truyền thống hẳn sẽ không thể bỏ qua những câu chuyện thú vị về nguồn gốc
gánh hát bội Cổ Mân, về gánh hát La Bông gắn với các tích tuồng cổ Tam
quốc, Ngũ hổ bình Liêu, Đào Phi Phụng, gánh hát Bàu Toa với vở “Nhứt
điện, Nhị điện” hay hò chèo ghe - “một loại hình sinh hoạt văn hóa văn
nghệ dân gian đặc sắc gắn liền với cuộc sống của người dân vùng sông nước”.
Một phần
lớn trong cuốn sách là những câu chuyện về những làng nghề truyền thống của xứ
Quảng với những huyền tích gắn với sự ra đời, những thăng trầm, thậm chí cả
những bí kíp rất riêng khiến làng nghề trở nên độc đáo và nổi tiếng. Đó là vạn
Phường Đông với nghề bủa lưới, bủa câu; làng rau truyền thống Trà Quế với loại
rau “tiến vua” nức tiếng; chuyện trai tráng làng “ngậm ngải tìm trầm” Bàng Tân
phải dấn thân vào vùng rừng thiêng nước độc; làng Khánh Vân nổi tiếng với nghề
đắp nổi long, lân, quy, phụng trang trí đình chùa; những bí kíp đúc đồng truyền
thống thú vị từ làng Phước Kiều bên bờ sông Thu yên ả; nước mắm Nam Ô được làm
từ cá cơm than tháng Ba tuyệt hảo với hương vị riêng đặc trưng không nơi nào có
đã đi vào ca dao “Nam Ô nước mắm thơm nồng / Đi mô cũng nhớ mùi hương quê
nhà"; làng gốm Thanh Hà - làng gốm truyền thống nổi tiếng nhất
của Quảng Nam, khoai điệp làng Trà Đỏa “thượng hảo hạng, không loại khoai ở địa
phương nào có thể sánh bằng”, khi nấu tỏa mùi “thơm đến “nứt” mũi”.
Nhiều nghề đã bị mai một theo thời gian, thậm chí có nghề hiện nay không còn
nữa, chỉ ghi trong sử sách như nghề đi bứt chỉ chằm làm nón từ đầu thế kỷ
trước.
Đọc cuốn sách, có thể hình dung những
tháng ngày điền dã gắn bó với từng vùng đất xứ Quảng mặn mòi của tác giả, thấy
công sức sưu tầm, khảo cứu công phu của tác giả với ngồn ngộn những tư liệu,
hình ảnh quý. Bạn đọc sẽ bị cuốn hút vào câu chuyện bởi cách kể hấp dẫn, khéo
léo xen kẽ giữa thông tin, kiến thức lịch sử với những sự tích, truyền thuyết,
bằng ngôn ngữ giàu chất văn chương.
“Chuyện
xưa xứ Quảng” nằm trong bộ sách “Chuyện xưa – Tích cũ” của Nhà xuất
bản Kim Đồng, giới thiệu những tác phẩm, công trình nghiên cứu, khảo luận, ghi
chép điền dã… chuyên sâu về một vùng đất, miền quê, thị tứ kinh kỳ như Thăng
Long – Hà Nội, Kinh Bắc, Xứ Thanh, Xứ Nghệ, Xứ Quảng, Sài Gòn, Gia Định… Đây là
những tác phẩm được các tác giả tâm huyết thực hiện, giúp bạn đọc có thêm thông
tin và hiểu biết kỹ lưỡng hơn về những vùng đất mà mình quan tâm, cho những ai
muốn tìm hiểu nguồn cội, du khảo quá khứ, khám phá cuộc sống hiện tại, gìn giữ
và bảo tồn những giá trị văn hóa và nhân văn…
Giới thiệu “Chuyện xưa xứ Quảng” của
Phạm Hữu Đăng Đạt (Phạm Hữu Bốn), một trong những người làm công tác thư viện
mà tôi từng gặp, tiếp xúc và có nhiều kỷ niệm khó quên ở Thư viện Tổng hợp TP.
Đà Nẵng với bạn đọc, cũng là để tưởng nhớ anh – một đồng nghiệp nhiệt huyết,
yêu nghề, một người cả một đời nghiên cứu, sưu tầm, phục vụ cho công tác địa
chí của thư viện…
Huỳnh Tới
Thư viện tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu